آسیاب‌های آبی دزفول یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و تاریخی این شهر هستند که قدمت آن‌ها به اندازه خود دزفول است. گفته می‌شود این آسیاب‌ها حدود ۱۵۰۰ سال پیش و هم‌زمان با شکل‌گیری اولیه شهر، در دوره ساسانیان ساخته شده‌اند. هرچند همه بخش‌های موجود امروزی مربوط به آن دوران نیستند، اما قدمت و ارزش تاریخی آن‌ها همچنان انکارناپذیر است.
اگر از علاقه‌مندان به ایران‌گردی و آثار تاریخی هستید، با ما همراه باشید تا با یکی از کهن‌ترین شاهکارهای مهندسی آبی ایران بیشتر آشنا شوید.
تاریخچه آسیاب‌های آبی دزفول
این آسیاب‌ها در کنار پل قدیمی دزفول، یکی از بناهای کهن شهر، ساخته شده‌اند. بنابر نظر باستان‌شناسان، تاریخ ساخت پل و آسیاب‌ها یکسان است. مجموعه آسیاب‌ها در سه بخش مختلف رودخانه دز پراکنده‌اند. بخش اصلی آن‌ها در دوره ساسانی و برخی قسمت‌های دیگر نیز در دوران صفویه و قاجار به مجموعه افزوده شده‌اند.
در گذشته تعداد این آسیاب‌ها بین ۵۰ تا ۶۰ حلقه بوده، اما امروزه تنها حدود ۲۰ حلقه از آن‌ها باقی مانده است. این بناها بارها مورد مرمت قرار گرفته‌اند، اما معماری اصیل‌شان همچنان حفظ شده است.
نکته جالب اینکه به گفته «رومن گیرشمن» در کتاب هنر انسان، سیستم تقسیم آب به‌کاررفته در این آسیاب‌ها، قدیمی‌ترین سیستم آبیاری جهان به شمار می‌رود. همین موضوع باعث شده تا این مجموعه در فهرست آثار ملی ایران و میراث فرهنگی جهانی به ثبت برسد.
معماری و ساختار آسیاب‌ها
معماری اولیه آسیاب‌های آبی دزفول به گونه‌ای بوده که نقش سد را ایفا می‌کردند. مهم‌ترین بخش این سیستم، پل‌بند یا “دمبَرج” است؛ اتاقک‌هایی به ارتفاع حدود ۴ متر که با قطع جریان رودخانه، تقسیم آب را آغاز می‌کردند. این سازه‌ها بعدها به آسیاب تبدیل شدند.
در کنار آن‌ها، “چوسله”هایی نیز دیده می‌شود؛ سبدهای حصیری پر از سنگ که در زمان کم‌آبی، آب را جمع کرده و به سمت آسیاب هدایت می‌کردند .
مصالح اصلی مورد استفاده شامل قلوه‌سنگ رودخانه‌ای، آجر، ملات ساروج، خاکستر و در دوره‌های بعدی، گچ بوده است. طراحی آسیاب‌ها به‌صورت بدنه‌ای شبیه کشتی بوده که باعث کنترل بهتر فشار آب و هدایت آن می‌شده است.
نحوه عملکرد آسیاب‌ها
عملکرد آسیاب‌ها به این صورت بوده که سنگ پایینی ثابت می‌ماند و سنگ بالایی با نیروی جریان آب شروع به چرخش می‌کرد. فرآیند آسیاب گندم توسط چند نفر انجام می‌شد: افرادی که گندم را با قاطر حمل می‌کردند، مسئول تغذیه آسیاب، کنترل‌کننده سنگ، و فردی که محصول نهایی (آرد) را جمع‌آوری می‌کرد.
موقعیت جغرافیایی آسیاب‌های آبی
این مجموعه تاریخی در حدود ۸۰۰ متری سد تنظیمی دزفول قرار دارد و تا نزدیکی پل جدید شهر امتداد می‌یابد. برای بازدید از آن کافی‌ست به سمت سد تنظیمی بروید و با کمی پیاده‌روی به سمت جنوب، به آسیاب‌ها برسید. همچنین از مسیر پل قدیم و جدید نیز امکان دسترسی وجود دارد. استفاده از نقشه‌های آنلاین یا کمک گرفتن از ساکنین محلی راه‌یابی به این مکان را آسان‌تر می‌کند.
آدرس آسیاب های دزفول در نشقه گوگل :
آدرس دقیق آسیاب های‌آبی دزفول در نقشه گوگل
وضعیت کنونی و زمان مناسب بازدید
آسیاب‌های آبی دزفول امروزه با نام موزه آب دزفول نیز شناخته می‌شوند و گردشگران می‌توانند از این سازه‌های تاریخی بازدید کنند. با این حال، بسیاری از بخش‌های مجموعه دچار فرسایش‌شده و نیازمند مرمت هستند. سازمان نوسازی و بهسازی دزفول برنامه‌هایی برای بازسازی و حفاظت از این اثر تاریخی در دست اجرا دارد.
بهترین زمان برای بازدید از این مجموعه فصل بهار است؛ زمانی که رودخانه پرآب و طبیعت دزفول در زیباترین حالت خود قرار دارد. در فصل زمستان، سطح آب کاهش می‌یابد و ممکن است بازدید از آسیاب‌ها کمتر جذاب باشد.
امکانات رفاهی اطراف
در اطراف آسیاب‌های آبی، رستوران‌ها، کافه‌ها و سفره‌خانه‌هایی برای استراحت گردشگران وجود دارد. همچنین هتل‌هایی مانند هتل روناش و سایر اقامتگاه‌های اقتصادی در نزدیکی این مجموعه برای اقامت در نظر گرفته‌شده اند.
کلام پایانی
آسیاب‌های آبی دزفول یکی از کهن‌ترین و ارزشمندترین سازه‌های آبی ایران‌اند که ریشه در تاریخ ساسانی دارند. این مجموعه با داشتن پیشرفته‌ترین سیستم تقسیم آب در زمان خود، نه‌تنها از منظر گردشگری بلکه از نظر علمی و تاریخی نیز حائز اهمیت است. اگر به دزفول سفر کردید، بازدید از این شاهکار تاریخی را از دست ندهید.
دیگر مطالب :
خانه تاریخی سوزنگر دزفول
خانه قطب دزفولی ، بنایی از دل تاریخ
آرامگاه یعقوب لیث صفاری کجاست ؟
محله قلعه دزفول
بازار قدیم دزفول
